Mythe 3: “Cruiseschepen horen van oudsher bij Rotterdam”
De werkelijkheid is anders. Het eerste cruiseschip kwam op 16 augustus 1995 in Rotterdam. “Rotterdam was nooit een cruisehaven. Rotterdam is van oudsher een transatlantische haven. Met cruises zijn we op nul begonnen”, zegt Mai Elmar, directeur van Cruise Port Rotterdam in 2004. In 2013 kwamen er nog steeds zo weinig schepen naar Rotterdam dat het College van burgemeester en wethouders zich afvroeg of er niet beter mee gestopt kon worden.
Deel 3 in een serie mythes over de zeecruise in Rotterdam.
De geschiedenis van de cruise in Rotterdam begint in 1995
Volgens het coalitieakkoord Eén Stad van Leefbaar Rotterdam, VVD, D66 en Denk uit 2022 horen cruiseschepen “van oudsher” bij de stad.
Deze krantenkoppen laten zien dat de geschiedenis van de cruise in Rotterdam pas begint in 1995:
“Rotterdam wil cruisestad worden” (De Stem, 5 augustus 1995)
“Rotterdam lonkt naar cruisevaart” (Het Financieele Dagblad, 5 augustus 1995)
“Rotterdamse haven gaat zich invechten op cruisemarkt” (Trouw, 9 augustus 1995)
“Rotterdam doet een gooi naar de cruisemarkt” (NRC Handelsblad, 16 augustus 1995)
De aanleiding voor deze krantenkoppen? Op 16 augustus 1995 meert de Maasdam van de Holland America Line (HAL) af aan de Parkkade, bij de Euromast.
Een transatlantische haven is geen cruisehaven
Ook al zijn tot 1973 transatlantische passagiersschepen vanuit Rotterdam vertrokken, dat maakt het begin jaren 90 niet vanzelfsprekend dat cruiseschepen willen afmeren in Rotterdam, integendeel. Havenwethouder Wim van Sluis (LPF) beschrijft zijn pogingen om cruiserederijen over te halen naar Rotterdam te komen zo:
Havenwethouder Van Sluis: “Ik ben naar de Miami Sea Trade Convention in Miami geweest en heb met alle grote cruiseoperators daar gesproken. Ik werd voor gek verklaard: Rotterdam is geen cruisehaven. Dat moet je aan Amsterdam over laten werd me geadviseerd” (NRC Handelsblad 26 juni 2004).
In 2003, 8 jaren na het eerste cruiseschip, komen er 2 cruiseschepen naar Rotterdam, in 2004 7. Wanneer bekend wordt dat er in 2005 21 cruiseschepen zullen afmeren word Mai Elmar vaak geïnterviewd door journalisten. Zij was destijds, en is nog steeds, de directeur van Cruise Port Rotterdam, de organisatie die rederijen moet interesseren naar Rotterdam te komen. In een artikel in het Rotterdams Dagblad van 4 juni 2004 zegt
Mai Elmar (Cruise Port Rotterdam): “Rotterdam was nooit een cruisehaven. Rotterdam is van oudsher een transatlantische haven. Met cruises zijn we op nul begonnen”.
In 2013 komen er nog steeds zo weinig schepen naar Rotterdam dat het College van burgemeester en wethouders zich afvraagt of er niet beter mee gestopt kan worden.
Dat is minder dan 10 jaren geleden.
De eerste cruiserederijen zijn niet ontstaan uit rederijen van passagiersschepen
Een goed onderbouwd boek over de geschiedenis van de cruise is Devils on the Deep Blue Sea van Kristofer Garin uit 2005. Na veel onderzoek en vele gesprekken met mensen uit de cruisesector concludeert hij dat
“The notion that today’s cruise industry is the direct descendant of the great ocean liners of the past, however treasured in marketing circles, has little historical basis” (Kristofer Garin)
De cruise sector is niet ontstaan uit de transatlantische lijndiensten voor het vervoer van goederen en landverhuizers zoals de Holland America Line, de Hamburg-Amerikanische Packetfahrt-Aktien-Gesellschaft (HAPAG; in het Engels Hamburg America Line) en Cunard Steamship Company Ltd.
De sector is ontstaan in de jaren 50 van de vorige eeuw in Miami.
En Holland America Line dan?
In Rotterdam wordt in 1873 de N.V. Nederlandsch-Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij opgericht. Het vervoert post, vracht en landverhuizers naar de Verenigde Staten. In de volksmond heet het bedrijf al snel de Holland-Amerika Lijn (HAL). De geschiedenis van het bedrijf wordt beschreven in 125 jaar Holland-Amerika Lijn van G. J. de Boer uit 1998.
Dit boek maakt duidelijk:
dat HAL veel meer is dan passagiersvervoer: HAL heeft tot in de jaren 70 van de vorige eeuw niet alleen een divisie voor het vervoer van passagiers, maar ook divisies voor transport, handel en andere zaken;
dat vanaf 1964, het recordjaar met 50 oversteken naar New York en 11 naar Montreal, de passagiersschepen steeds meer werden ingezet voor cruises;
dat cruises in die jaren niet in Rotterdam beginnen, maar in de Verenigde Staten (of bijvoorbeeld in Singapore of Sydney);
dat in 1973 voor het laatst een passagiersschip van HAL uit Rotterdam vertrekt.
HAL was dus niet alleen maar passagiersvervoer. En Rotterdam was niet een cruisehaven, zelfs niet toe HAL al cruises aanbood.
Het transatlantische passagiersvervoer verdwijnt door het goedkoper worden van transatlantische vluchten. In 1971 verhuist de directie van de Divisie Toerisme, verantwoordelijk voor de cruiseschepen, naar New York, en in 1983 naar Seattle. In 1989 verkoopt HAL deze divisie aan Carnival Cruise Lines Inc.
De andere onderdelen van HAL komen onder druk te staan door onder andere concurrentie, hoge kosten en de opkomst van de container. Door samenwerking met andere rederijen probeert HAL de kosten te verlagen en zelf containervervoer aan te bieden. Uiteindelijk verkoopt HAL alle activiteiten uit de Divisie Transport tussen 1974 en 1982. De Divisie Bijzonder Transport is dan al opgeheven. Tot slot komt er ook een einde aan de Divisie Handel.
Tegenwoordig is HAL een investeringsmaatschappij.
Verder lezen:
G.J. de Boer (1998), 125 jaar Holland-Amerika Lijn. Uitgeverij De Alk B.V.
Kristoffer A. Garin (2005), Devils on the Deep Blue Sea. Uitgeverij Viking.