Besluitvormingsproces zeecruise in Rotterdam, 2013-2022

Op 1 december 2022 heeft de gemeenteraad een besluit over de toekomst van de zeecruise in Rotterdam genomen. De voorbereiding voor dit besluit begon in 2013. Hier presenteer ik een eerste analyse van het besluitvormingsproces.

De afbeelding van de fuik komt uit de Freshwater and Marine Image Bank.

De besluitfuik

In 2013 besluit de gemeente te investeren in de cruiseterminal én na te denken over de toekomst van de zeecruise op de lange termijn. De studie die wordt gestart is breed opgezet en betreft uiteraard ook een deelstudie naar de toekomstige locatie. In de daarop volgende jaren ontvangt de gemeenteraad zo nu en dan wat informatie, maar besluit zij niet over het al of niet uitsluiten van locaties of over het al of niet toevoegen van potentiële locaties. Keuzes over de locatie worden genomen door het college van burgemeester en wethouders.

Na tien jaren heeft het college de raad de volgende keuze voorgelegd:

• stemt u in, ja of nee, met een subsidie-met-terugbetaalvoorwaarden van maximaal 11,5 miljoen Euro uit de ENECO-fondsen voor de financiering van de walstroominstallatie in de cruiseterminal op de Wilhelminapier?

• Als u hiermee instemt, dan stemt u ook in met het aanblijven van de cruise voor nog 20 jaren op de Wilhelminapier. Cruise Port Rotterdam moet wel voldoende tijd hebben om de subsidie terug te betalen

Dat is, na tien jaren, de fuik waarin het college de raad gemanoeuvreerd heeft. Bij de eerste bespreking in een raadscommissie (tijdelijke commissie Fysiek, op 22 juni 2022) waren sommige partijen “not amused”.

Geen toetsing van uiteindelijke keuze aan uitgangspunten voor gewenste locatie

Er wordt een besluit genomen zonder dat de uitgangspunten (de “kaders”) voor de beoordeling van de locatie van de cruise terminal, zoals geformuleerd in de Samenwerkingsovereenkomst (SOK) tussen Havenbedrijf Rotterdam en gemeente Rotterdam uit 2013, een centrale rol spelen en zonder dat de voorgestelde locatie wordt getoetst aan die uitgangspunten.

• De SOK is een bijlage bij de huurovereenkomst tussen Cruise Port Rotterdam (CPR) en gemeente Rotterdam voor het gebruik van het Rijksmonument Aankomst- en Vertrekhal op de Wilhelminapier (de gemeente is eigenaar van het monument). Huurovereenkomst en SOK konden door de gemeenteraadsleden pas in de loop van 2022 onder geheimhouding ingezien worden, bijna tien jaren na het opstellen van deze documenten. De documenten werden pas openbaar gemaakt op de ochtend van 23 november 2022, de dag dat de gemeenteraadscommissie Mobiliteit, Haven, Economie en Klimaat (MHEK) voor de laatste maal ging vergaderen over het onderwerp en belanghebbenden konden inspreken.

• Drie belangrijke uitgangspunten voor de beoordeling van de locatie zijn:
  
  1. “partijen streven ernaar de zeecruiseactiviteiten te laten plaatsvinden op de daarvoor meest geschikte locatie in Rotterdam, dat wil zeggen dat de inrichting van die locatie en van de omgeving functioneel geschikt dienen te zijn voor de ontvangst van zeecruiseschepen en een kwalitatief hoogwaardige afhandeling daarvan;”

  2. “in het bijzonder dient de landzijdige verkeersafwikkeling in verband met de call van een zeecruiseschip te passen binnen de (reguliere) verkeers- bewegingen op en nabij de locatie waar (zee) cruiseactiviteiten in de toekomst zullen plaatsvinden;”
  
  3. “Onverminderd het hiervóór bepaalde zal de uitoefening van zeecruiseactiviteiten op de Wilhelminapier geen afbreuk mogen doen aan de beoogde hoogwaardige stedenbouwkundige kwaliteit van de Wilhelminapier, maar dient zij deze juist te versterken.”
  
  Weinigen zullen beweren dat de locatie Wilhelminapier functioneel geschikt is, al was het maar omdat de “landzijdige verkeersafwikkeling” er een uitdaging is. De landtong is klein, nu al dichtbebouwd en in de nabije toekomst nog meer. En niemand durft te beweren dat de “uitoefening van zeecruiseactiviteiten” er de “beoogde hoogwaardige stedenbouwkundige kwaliteit” versterkt. Ik vermoed dat dit laatste de belangrijkste reden is waarom dit uitgangspunt nooit meer genoemd is in, bijvoorbeeld, een brief van het college aan de raad.
  
  “Walstroom tegen overlast op de pier” werd de mantra van het college.

Informatievoorziening slecht

1. Gemeente en wethouder hebben onjuiste informatie verspreid over meerdere zaken die voor veel gemeenteraadsleden van groot belang zijn in de besluitvorming. Voorbeelden van deze zaken zijn:

• de economische bijdrage van de cruise;

• het al dan niet verplicht zijn van brandstof met een zwavelgehalte van maximaal 0,1% (m/m) in de Sulphur Emission Control Area (tijdens de vergadering van de commissie MHEK op 23 november 2022 en in deze brief);

• de klimaatdoelen van zeescheepvaart, inclusief cruiserederijen (in deze brief);

• en de band tussen cruiseschepen en Rotterdam.

De feitelijk onjuiste informatie, indien als feitelijk juist verondersteld, zal bij de ontvangers van de informatie—gemeenteraadsleden en anderen—een positiever beeld opleveren van de cruise en de investering in de walstroominstallatie dan gerechtvaardigd wordt door de feiten.

Ook is suggestieve informatie verspreid, zoals over de gevolgen voor de werkgelegenheid mocht Rotterdam stoppen met het ontvangen van cruiseschepen in de schriftelijke reactie van wethouder Simons op vragen van raadslid Mina Morkoç (GL).

2. Het walstroomcontract, ondertekend in april 2022, werd pas openbaar gemaakt op de ochtend van 23 november 2022, de dag dat de gemeenteraadscommissie MHEK voor de laatste maal ging vergaderen over het onderwerp en belanghebbenden konden inspreken.

3. De verstrekte informatie over het benodigde investeringsbedrag is karig en incompleet. De enige breakdown van een totaalbedrag staat in Tabel 2 in Bijlage 3: Walstroom Rotterdam. Een locatieonderzoek voor walstroom voor cruiseschepen die hoort bij Beantwoording vragen Morkoç over Locatie aanleg walstroom voor cruiseschepen. Maar het daar genoemde totaalbedrag is Euro 9.850.000, aanmerkelijk lager dan het maximale Euro 22.500.000 dat genoemd wordt in het Raadsvoorstel Investeringsvoorstel Walstroom voor Zeecruise. In zijn schriftelijke antwoord op de vraag van Mina Morkoç (GL) wat het verschil verklaart tussen deze twee bedragen stelt wethouder Simons dat het lagere bedrag “een eerste kosteninschatting” was. De wethouder verschaft geen nieuwe breakdown, maar spreekt over het toevoegen van een “kabelmanagementsysteem”, een “risicoreservering” en andere zaken. De raad is dus niet in staat om bijvoorbeeld te bepalen welk deel van de kosten specifiek zijn voor de voorgestelde locatie van de cruiseterminal en welk deel generiek, een belangrijk aspect als er nagedacht moet worden over de geschikte locatie van een cruiseterminal met walstroominstallatie.

De gemeente maakt veel te graag gebruik van informatie verstrekt door Cruise Port Rotterdam (CPR).

Drie voorbeelden:

1. Voormalig wethouder Van Gils (D66, Haven etc.) beweerde dat elke cruise call de stad gemiddeld tussen de Euro 500.000 en Euro 1.200.000 opleverde. Hij verwees naar een rapport van CPR. Het rapport zou vertrouwelijk met hem gedeeld zijn en hij kon het dus niet sturen naar de gemeenteraad. Na aandringen door gemeenteraadslid Van Wifferen (D66) stuurt de wethouder tegen het eind van zijn wethoudersschap een brief over de gemiddelde bestedingen per call. In die brief rept hij met geen woord meer over een rapport van CPR, maar verwijst hij naar een openbaar gemeenterapport uit 2017 en zijn de bestedingen in Rijnmond (inclusief Rotterdam) ongeveer Euro 400.000 per call. In Mythe 1: “De cruise levert Rotterdam, gemiddeld per call, een miljoen op” ga ik uitgebreid in op dit voorval.

2. Wethouder Simons stuurt op 16 november 2022 de raad een rapport van CPR, Cruise Port Rotterdam. Economic impact of the cruise industry. Dit rapport is gepubliceerd in november 2022. In de begeleidende brief schrijft de wethouder
   
   “Beste commissieleden, in november ontving ik van Cruise Port Rotterdam bijgaande effectenstudie van de cruisesector in Rotterdam. De inhoud van de bijlage is tot stand gekomen in opdracht van Cruise Port Rotterdam. In het kader van de bespreking van het raadsvoorstel Raadsvoorstel over Investeringsvoorstel Walstroom voor Zeecruise en Bestendigen Zeecruise in Rotterdam (22bb007122) informeer ik u graag zo volledig mogelijk [nadruk toegevoegd, BV]. Hierbij deel ik de effectenstudie met u zodat deze betrokken kan worden bij de bespreking in uw raad”.
   
   Wat niet in zijn brief staat is dat de gemeente het rapport voor een “second opinion” aan Ginder heeft voorgelegd. Ginder heeft in 2017, in opdracht van gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam en toen nog onder de naam ZKA consultants, uitgebreid onderzoek gedaan naar onder andere de bestedingen tijdens een cruisecall in Rotterdam. Zij kwamen destijds uit op gemiddelde bestedingen per call in Rotterdam van Euro 290.000 en in Rijnmond (inclusief Rotterdam) van Euro 360.000. In mijn onderzoek heb ik hun studie als uitgangspunt genomen om te berekenen hoeveel er van dit bruto bedrag netto overblijft. De orde van grootte van die netto bedragen is Euro 40.000-70.000 voor Rotterdam-Rijnmond voor 2017. De second opinion van Ginder is zeer kritisch over het rapport van Cruise Port Rotterdam, met belangrijke gevolgen: waar CPR uitkomt op Euro 1.400.000 aan bestedingen per call in 2022 voor een bepaald categorie schip, blijft daar na analyse van Ginder Euro 780.000 over. In beide gevallen gaat het om bruto bedragen. Voor een groot deel wordt het verschil met de bruto bedragen uit 2017 verklaard door de veel hogere brandstofkosten en de hoge inflatie over de afgelopen 12 maanden.
   
   Deze second opinion van het CPR rapport heeft wethouder Simons niet aan dat rapport toegevoegd. Hij rept ook met geen woord over de second opinion in zijn brief aan de raad die het CPR rapport begeleidt. Hij zegt bijvoorbeeld niet dat hij het CPR rapport heeft voorgelegd aan Ginder voor een second opinion. Hij heeft er noch een begeleidende brief aan gewijd noch het separaat toegestuurd aan de raad. In plaats daarvan heeft hij ervoor gekozen om het toe te voegen aan de antwoorden op schriftelijke vragen van Groen Links, in een brief getiteld Beantwoording Technische Vragen GL incl second opinion over Investering walstroom cruiseterminal.

3. Als derde voorbeeld mag dit documentje van één pagina dienen: Voorbeeldberekening cruiseschip, bijlage 3 bij het Raadsvoorstel over Investeringsvoorstel Walstroom voor Zeecruise en Bestendigen Zeecruise in Rotterdam. In dit documentje staat niet eens dat de cijfers in dit document van Cruise Port Rotterdam komen. Dit documentje is opgenomen in de lijst met documenten voor de gemeenteraadsvergadering van 1 december. De second opinion van Ginder staat er niet naast.

Belangen bewoners Wilhelminapier ondergeschikt aan belangen cruiserederijen en CPR

De belangen van de bewoners en andere gebruikers van de Wilhelminapier zijn ondergeschikt gemaakt aan die van Cruise Port Rotterdam en de cruiserederijen. Het woord bewoners in het gemeenterapport uit 2015 slaat nooit op de mensen op de Wilhelminapier. Ik heb over beide zaken uitgebreid geschreven in De cruise voor alles. Bespreking van Rotterdam Cruiseport. Een studie naar toekomstige cruiselocaties. Ook bij de commissievergadering op 23 november 2022 stelde wethouder Simons dat de nog te bouwen gebouwen zich moeten aanpassen aan de aanwezigheid van de cruise op de Wilhelminapier. Het investeringsvoorstel in de walstroominstallatie, de “business case”, is tot nu toe leidend.

Geen participatie bewoners in besluitvormingsproces

Wethouder Simons heeft meerdere keren erkend, bijvoorbeeld tijdens commissievergaderingen op 22 juni 2022 en op 23 november 2022, dat het aan de participatie van bewoners / ondernemers heeft geschort. Bewoners en ondernemers in de wijken rond de cruiseterminal zijn nooit gevraagd door gemeente Rotterdam wat ze ervan vinden dat de cruiseterminal op de Holland Amerikakade is, noch welke alternatieve invulling van de kade mogelijk of wenselijk is.

Cruiseterminal en ontwikkeling Wilhelminapier

Bij bespreking van het ontwerpbestemmingsplan Kop van Zuid in een commissie van de vorige gemeenteraad uitten commissieleden ontevredenheid over de volgorde waarin de raad geacht werd besluiten te nemen, namelijk eerst over het ontwerpbestemmingsplan en pas daarna over de cruise terminal.

• Volgens het bestemmingsplan is de Holland Amerikakade een voetgangersgebied waar verblijfskwaliteit voorop staat. Deze bestemming schept redelijkerwijs verwachtingen qua toegang tot en gebruik en aankleding van de kade. Hoe valt dit juridisch te rijmen met een huurovereenkomst zonder maximum aan het aantal calls? In principe kan de kade dus 24 uren per dag, 365 dagen per jaar, tot 1 januari 2030 en, na contractverlenging, tot 2044 afgesloten worden.

• Bewoners van de Wilhelminapier hebben in 2021 beroep ingesteld bij de Raad van State tegen drie besluiten die de ruimtelijke ontwikkeling op de pier betreffen. In dat beroep stellen deze bewoners onder andere dat “In het licht van deze problemen [= allerlei vormen van overlast] is de keuze voor […] handhaving en bevordering van cruisevaart onbegrijpelijk.” Dit is niet betrokken in de besluitvorming over de zeecruise.

De wereld is veranderd sinds 2013

Sinds 2013 is de wereld totaal veranderd, met mondiale zorgen over bijvoorbeeld het klimaat. Dit heeft gevolgen voor besluitvorming, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van bestuurders, zie bijvoorbeeld de Urgenda zaak en de Klimaatzaak tegen Shell.

Het college van B&W volhardt echter in een lokale visie op de cruise met een lokale aanpak: walstroom om bepaalde vormen van overlast rond de huidige cruiseterminal te beperken.

Walstroom is dweilen met de kraan open.

Walstroom is dweilen met de kraan open, om twee redenen:

1. De financiering van de walstroominstallatie. Er zouden 150 calls per jaar nodig zijn om de subsidie terug te betalen, 50 calls meer dan in 2019, het laatste normale jaar voor de pandemie. Die extra schepen liggen nu niet ergens voor de kust niets te doen. De zoektocht naar extra calls zal dus leiden tot extra groei van de cruisesector. Meer schepen betekent meer CO2 uitstoot.
   
   En dat alles om minder uitstoot en minder lawaai rond de cruiseterminal in Rotterdam…
   
   

2. Het klimaatdoel van een cruiserederij. Neem rederij Carnival Corporation & Plc, met merken als Holland America Line, AIDA, P&O Cruises en Princess. Zij verzorgt verreweg de meeste calls in Rotterdam. Dit bedrijf heeft niet als doel om de uitstoot van CO2 te verlagen in 2030. Het heeft als doel om de CO2-intensiteit te verlagen. En dat is een wereld aan verschil. Intensiteit is uitstoot gedeeld door aantal passagiers. Rederijen hebben veel nieuwe schepen besteld om hun vloot uit te breiden. Meer schepen betekent meer CO2 uitstoot en dat is slecht voor het klimaat. Maar als het aantal passagiers meer groeit dan de uitstoot, dan neemt de CO2 uitstoot per passagier af en vinden rederijen dat ze op de goede weg zijn.
   
   Cruiserederijen zullen de “uitstootruimte” die walstroom schept gebruiken voor verdere groei.